Stereotipler Ve İlk İzlenim: Zihinlerimizdeki Yargılar

Yeni birisiyle karşılaştığınız zaman, onunla nasıl tanışırsınız? İlk izlenimleriniz neye dayanır? Yaş, cinsiyet ya da etnik köken gibi faktörler bu izlenimleri şekillendirir mi? Bu yazımda, üniversitenin ikinci yılında sosyal psikoloji dersinde keşfettiğim ve halen ilgimi çeken stereotipler hakkında öğrendiklerimi paylaşacağım.

Stereotip, sosyal psikolojide, belirli bir grup ya da birey hakkında genelleme yaparak yaygın olarak paylaşılan basitleştirilmiş düşünceler veya inançlar anlamına gelir. Sosyal psikologlar, eğer bu inançların neden, ne zaman ve nasıl çalıştıklarını anlayabilirsek, olumsuz etkilerini sınırlayarak insanlara karşı daha adil davranışlar sergileyeceğimizi ileri sürmektedir.

Yıllar boyunca süren araştırmalar, yeni birisiyle tanıştığımızda, geçmiş deneyimlerimizin izleri altında otomatik olarak izlenimler oluşturduğumuzu göstermektedir. Bu, genel olarak algılama süreci ile bağdaştırılabilir. Yeni bir şeyi anlamaya çalıştığımızda, bunu benzer nesneler veya olaylarla ilişkilendirerek anılarımızı kullanırız. Psikolojide buna "şema" denir. Bunu başka bir yazımda daha detaylı paylaşabilirim.

Örneğin, sosyal birisiyle tanışacağınızı duyduğunuzda, "dışa dönük" bir şemayı harekete geçirebilirsiniz. Bu şema, sosyal olma, cana yakınlık veya yüksek sesli olma gibi ilişkilendirilmiş özellikleri akla getirebilir. Bu ve bunun gibi günlük yaşantınızda farkında olmadığınız fakat sıklıkla yaşadığınız durumlar stereotiplerden kaynaklanmaktadır. Çünkü, stereotipler insanları sınıflandıran veya alt tiplere ayıran şemalardır.

Bu şemalar, aynı zamanda verilen bilginin de ötesine geçen değerlendirmeler yapmamıza yani çıkarımlarda bulunmamıza da yardımcı olur. Solomon Asch tarafından 1946 yılında yapılan çalışma bu etkiyi göstermektedir. Çalışma hakkında fikir yürütebilmek adına bir örnek verelim. Hayali bir karaktere çeşitli özellikler atfedelim; bu özellikler sırasıyla ‘’zeki, becerikli, çalışkan, soğuk, pratik ve azimli’’ olsun. Şimdi oluşturduğumuz bu izlenime göre bu kişinin cömert olduğunu düşünür müsünüz? Eğer ‘’hayır’’ diyorsanız, Asch’in orijinal çalışmasındaki katılımcılarla aynı fikirdesiniz. Soğuk kelimesi yerine sıcak yazılmış olsaydı muhtemelen cevabınız evet olacaktı.

Benim ilgimi çeken bir başka nokta, bu şemaların toplumda kadınlar ve erkeklerin nasıl olmaları gerektiğine dair kalıplaşmış inançlara dönüşmesi oldu. Bu inançlara cinsiyet stereotipleri denir. (Ashmore ve Del Boca, 1979).

Oldukça detaylı ve birçok araştırması olan bu konuya dair öğrendiklerimi en sade ve kısa haliyle paylaşmak istedim. Belki de bu yazı, her birimizin içsel dünyasında ufak bir farkındalık yaratır ve gelecekte daha önyargısız bir bakış açısı benimsememize katkı sağlar.

Sevgiyle kalın.

Kaynakça: Atkinson & Hilgard, Psikolojiye Giriş. (Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş, 14.Edisyon)

https://www.researchgate.net/publication/328830145_BIR_ILETISIM_ENGELI_OLARAK_STEREOTIPLER_FI_DIZISI_UZERINE_BIR_ANALIZ http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/58371.pdf